چالش‌های تفکیک دانش‌آموزان تیزهوش و سرآمد: رویکرد ترکیبی

توجه به دانش­آموزان نخبه و ممتاز یکی از ایده­های کانونی نظام تعلیم و تربیت هر جامعه است. هدف پژوهش حاضر، ارزشیابی چالش­های تفکیک دانش­آموزان تیزهوش و سرآمد از دانش­آموزان عادی می‌باشد. در این پژوهش روش آمیخته اکتشافی به کار گرفته شد. در بخش کمی، از روش توصیفی و در بخش کیفی، از روش مطالعه موردی کیفی استفاده شد. جامعه­ی آماری در بخش کمی، دبیران، دانش­آموزان و والدین آن­ها در کلیه­ی مدارس استعدادهای درخشان و نمونه دولتی و تعداد 4 مدرسه عادی در استان بوشهر بود که 70 نفر از دبیران، 260 نفر از دانش‌آموزان و 70 نفر از والدین با روش نمونه­گیری تصادفی طبقه­ای ساده  انتخاب گردیدند. نمونه­ی بخش کیفی، شامل اعضای هیأت علمی دانشگاه­های شهید چمران اهواز و دانشگاه شیراز و دبیران و دانش­آموزان و دانش­آموختگان دبیرستان­های تیزهوشان و نمونه دولتی استان بوشهر بودند. 15 نفر از اعضای هیأت علمی که قبلاً در زمینه تحقیق، دارای مطالعات و یا پژوهش­هایی بودند با روش نمونه­گیری هدفمند مطلوب و 30 نفر از گروه‌های ذینفع (والدین، دبیران، دانش‌آموزان، دانش­آموختگان) با روش نمونه­گیری هدفمند انتخاب گردیدند. ابزار پژوهش در بخش کمی، پرسش­نامه محقق­ساخته و روش گردآوری داده­ها در بخش کیفی، مصاحبه نیمه ساختمند بود. برای تحلیل داده­های کمی از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و  آمار استنباطی مانند تحلیل واریانس تک راهه، استفاده شد و تحلیل داده­های کیفی با استفاده از تحلیل مضمون صورت گرفت. نتایج بخش کیفی نشان داد که رویکرد تفکیک در ایران عملکرد قابل قبولی را نداشته است، اما حذف این شیوه به دلیل فراهم نبودن بستر مناسب، امکان پذیر نمی‌باشد. گروه­های ذینفع، تفکیک از آغاز سال­های ابتدایی، منزلت اجتماعی بالاتر در سطح جامعه و دستیابی به مشاغل بالاتر را از مهم­ترین عوامل تسهیل کننده در مسیر مدارس استعداد درخشان و نمونه دولتی و تعریف موجود از مفهوم سرآمدی، نگرش منفی و بی­اعتمادی خانواده­ها نسبت به عملکرد این مدارس و شدت امتحانات داخلی را مهم­ترین عوامل بازدارنده بر می‌شمارند. مخالفین بر دلایلی مانند ایجاد نظام طبقاتی، خلاقیت کشی، ایجاد حس رقابت­گرایی مخرب و موافقین نیز بر دلایلی مانند ارزشمندی پرورش نخبگان، تقاضای جامعه برای آموزش کیفی­تر و نیاز کشور به شناسایی این افراد، اشاره داشته­اند. نتایج حاصل در بخش کمی پژوهش نیز نشان داد که تفاوت معناداری بین نگرش دانش­آموزان، اولیاء و دبیران نسبت به ضرورت تربیتی تفکیک و کارکرد جذب وجود ندارد؛ اما در نگرش آن­ها به ضرورت اجتماعی تفکیک، تفاوت معنادار است. نزدیک به 60% دانش­آموزان نسبت به مطلوبیت و کفایت آزمون ورودی تردید دارند و تقریباً نزدیک به نیمی از هر سه گروه معتقدند تجدیدنظر اساسی در شیوه­ی گزینش دانش­آموزان، یک الزام است. تفاوت معناداری بین گروه های ذینفع نسبت به پرورش مؤلفه­های سرمایه اجتماعی وجود دارد و تفکیک دانش‌آموزان تیزهوش و سرآمد از دانش‌آموزان عادی نتوانسته است موجب افزایش سرمایه اجتماعی دانش‌آموزان شود.